Τα πολυακόρεστα λιπαρά οξέα μακράς αλύσου (LCPs) είναι μικροθρεπτικά συστατικά ζωτικής σημασίας για τη βρεφική ηλικία, που λαμβάνονται μέσω του μητρικού γάλακτος και ενός περιορισμένου αριθμού τροφών κατάλληλων για απογαλακτισμό. Όντας απαραίτητα για την φυσιολογική δομή των κυτταρικών μεμβρανών, επηρεάζουν κάθε διαδικασία, λειτουργία και δομή στο ταχύτατα αναπτυσσόμενο σώμα του μωρού.
Σε αυτό το άρθρο, η Δρ Alex Richardson (Founder Director of FAB Research, Research Associate, Dept of Physiology,
Anatomy and Genetics, University of Oxford) εξηγεί τη σημασία δύο πολυακόρεστων λιπαρών οξέων μακράς αλύσου, συγκεκριμένα – του ωμέγα-3 DHA και του ωμέγα-6 AA. Ερευνά το ρόλο των πολυακόρεστων λιπαρών οξέων μακράς αλύσου στην ταχεία ανάπτυξη του εγκεφάλου κατά τη βρεφική ηλικία, καθώς και τη συμβολή τους στην υγεία του καρδιαγγειακού, στο ανοσοποιητικό σύστημα και στην ανάπτυξη της όρασης και των νοητικών ικανοτήτων.
Τα πολυακόρεστα λιπαρά οξέα μακράς αλύσου Ωμέγα 3 και Ωμέγα 6
Τα μόνα απαραίτητα λιπαρά είναι τα πολυακόρεστα λιπαρά οξέα ωμέγα 3 και ωμέγα 6 (PUFA). Έχουμε απόλυτη ανάγκη αυτά τα λιπαρά, αλλά δεν μπορούμε να τα φτιάξουμε για τον εαυτό μας, ούτε μπορούμε να μετατρέψουμε τον ένα τύπο στον άλλο. Επομένως και τα δύο πρέπει να τα πάρουμε από τη διατροφή, και μάλιστα στη σωστή ισορροπία.
Υπάρχουν πολλές διαφορετικές μορφές λιπαρών Ωμέγα 3 και Ωμέγα 6. Τα πιο απλά είναι το άλφα-λινολενικό οξύ (ALA) και το λινολεϊκό οξύ (LA) αντίστοιχα, που βρίσκονται στα φυτικά έλαια και στα σπορέλαια. Ωστόσο, για την ανθρώπινη υγεία, δεν είναι αυτές οι μορφές βραχείας αλύσου που είναι πιο σημαντικές, αλλά οι μορφές μακράς αλύσου, τα πολυακόρεστα ωμέγα 3 και ωμέγα 6. Αυτά τα πολύ ξεχωριστά πολυακόρεστα λιπαρά οξέα μακράς αλύσου είναι γνωστά ως LC-PUFAs ή LCPs, και είναι απαραίτητα για τη φυσιολογική ανάπτυξη και λειτουργία του εγκεφάλου, της καρδιάς και του ανοσοποιητικού συστήματος, καθώς και για πολλές άλλες πτυχές της σωματικής και ψυχικής υγείας, ευεξίας και επιδόσεων [2]. Το κρέας, τα αυγά και τα γαλακτοκομικά προϊόντα παρέχουν όλα τα προ-σχηματισμένα ωμέγα 6 πολυακόρεστα λιπαρά οξέα μακράς αλύσου, ενώ τα ψάρια και τα θαλασσινά είναι οι κύριες φυσικές πηγές των βασικών ωμέγα 3 πολυακόρεστων λιπαρών οξέων μακράς αλύσου.
Γιατί τα πολυακόρεστα λιπαρά οξέα μακράς αλύσου είναι τόσο σημαντικά για την υγεία και την ανάπτυξη των βρεφών
Τόσο τα Ωμέγα 3 όσο και τα Ωμέγα 6 πολυακόρεστα λιπαρά οξέα μακράς αλύσου είναι απαραίτητα σε κάθε στάδιο της ζωής για την ενίσχυση της γενικής υγείας και ευεξίας, αλλά είναι ιδιαίτερα σημαντικά στα πρώτα στάδια της ζωής, για πολλούς λόγους.
Συγκεκριμένα, δύο πολυακόρεστα λιπαρά οξέα μακράς αλύσου – τα ωμέγα 3-DHA και τα ωμέγα-6 ΑΑ – είναι απαραίτητα για τη φυσιολογική δομή όλων των κυτταρικών μεμβρανών, ιδιαίτερα όμως για τα κύτταρα του εγκεφάλου, της καρδιάς και άλλων ζωτικών οργάνων. Απαιτούνται για τη διατήρηση της ρευστότητας των μεμβρανών, που είναι απαραίτητη για τα φυσιολογικά σήματα των κυττάρων. Περίπου το 60% της ξηρής μάζας του εγκεφάλου είναι λίπος – έτσι αυτά τα διατροφικά λιπαρά είναι ιδιαίτερα σημαντικά για την υγιή ανάπτυξη και λειτουργία του εγκεφάλου και του νευρικού συστήματος.
Το AA είναι ζωτικής σημασίας για την ανάπτυξη του σώματος και την πρώιμη ανάπτυξη του εγκεφάλου, ενώ το DHA βοηθά στη διαμόρφωση της μικρο-αρχιτεκτονικής του εγκεφάλου κατά την προγεννητική ανάπτυξη [4], και ενισχύει τόσο την ανάπτυξη των εγκεφαλικών κυττάρων όσο και τις συνδέσεις μεταξύ τους [5]. Το DHA συγκεντρώνεται ιδιαίτερα στις συνάψεις (όπου τα νευρικά κύτταρα συνδέονται μεταξύ τους) και στους φωτοϋποδοχείς, όπου αποτελούν το 30% -50% του αμφιβληστροειδούς [6]. Οι μοναδικές ιδιότητες αυτού του ωμέγα-3 πολυακόρεστου λιπαρού οξέος μακράς αλύσου είναι κρίσιμες για τη γρήγορη ηλεκτροχημική σηματοδότηση που χρειάζεται για την υποστήριξη τόσο της όρασης όσο και πολλών πτυχών της νόησης, γεγονός που εξηγεί γιατί το DHA αποτελεί πάνω από το 95% των ωμέγα 3 που βρίσκονται στον εγκέφαλο και τον νευρικό ιστό [7].
Πέρα από τους δομικούς ρόλους που διαδραματίζουν στις κυτταρικές μεμβράνες, τα πολυακόρεστα λιπαρά οξέα μακράς αλύσου έχουν αμέτρητους λειτουργικούς ρόλους στην ανθρώπινη υγεία, επειδή η τεράστια σειρά των διαφορετικών ουσιών που παράγονται από αυτά δρουν ως βασικοί ρυθμιστές των συστημάτων χημικής σηματοδότησης στον εγκέφαλο και το σώμα. Αυτές οι ουσίες είναι αναγκαίες για τη διατήρηση της υγείας της καρδιάς και την κυκλοφορία του αίματος, για την ορμονική ισορροπία και για τη φυσιολογική λειτουργία του ανοσοποιητικού και του νευρικού συστήματος. Πολλοί χημικοί νευροδιαβιβαστές, συμπεριλαμβανομένης της ντοπαμίνης και της σεροτονίνης, επηρεάζονται επίσης από τα πολυακόρεστα λιπαρά οξέα μακράς αλύσου ή τα παράγωγά τους, όπως και πολλές άλλες βιολογικές διεργασίες, συμπεριλαμβανομένης της γονιδιακής έκφρασης και ρύθμισης.
Πριν τον τοκετό, η πρόσληψη πολυακόρεστων λιπαρών οξέων μακράς αλύσου εξαρτάται προφανώς από τη διατροφή και τις αποθήκες του σώματος της μητέρας. Η σημασία τους για το βρέφος που αναπτύσσεται καταδεικνύεται από το γεγονός ότι ο πλακούντας μεταφέρει κατά προτίμηση DHA και AA, ενώ αναστέλλει ενεργά τη μεταφορά των ωμέγα 3 και ωμέγα 6, ALA και LA μακράς αλύσου [8]. Το αγέννητο μωρό συσσωρεύει αυτά τα βασικά πολυακόρεστα λιπαρά οξέα μακράς αλύσου ταχύτερα κατά τους τελευταίους τρεις μήνες της εγκυμοσύνης, όταν ο εγκέφαλος και το νευρικό σύστημα αναπτύσσονται ταχέως, έτσι τα πρόωρα μωρά διατρέχουν ιδιαίτερο κίνδυνο ανεπάρκειας σε πολυακόρεστα λιπαρά οξέα μακράς αλύσου.
Οι πληθυσμιακές μελέτες δείχνουν ότι οι υψηλότερη κατανάλωση ψαριών και θαλασσινών από τη μητέρα κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης σχετίζονται με καλύτερες κινητικές και κοινωνικές δεξιότητες και καλύτερη λεκτική νοημοσύνη στα παιδιά έως και 8 χρόνια αργότερα (λαμβάνοντας υπόψη άλλες σχετικές μεταβλητές) [9], καθώς και με λιγότερα συμπτώματα κατάθλιψης στις μητέρες κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης [10]. Οι τυχαιοποιημένες ελεγχόμενες μελέτες – οι οποίες μπορούν να μας δώσουν οριστικά στοιχεία για τις αιτιώδεις σχέσεις – έδειξαν ότι η λήψη συμπληρωμάτων Ωμέγα-3 πολυακόρεστων λιπαρών οξέων μακράς αλύσου κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης συμβάλλει στη μείωση τόσο της προωρότητας (ειδικά της μέτριας προωρότητας) όσο και της γέννησης ελλιποβαρών παιδιών [11] – και τα δύο σχετίζονται με κακή ανάπτυξη στα παιδιά. Η μεγαλύτερη τυχαιοποιημένη ελεγχόμενη μελέτη που έχει γίνει μέχρι σήμερα διαπίστωσε επίσης χαμηλότερο επιπολασμό ορισμένων τροφικών αλλεργιών και ατοπικού εκζέματος σε παιδιά ηλικίας 12 μηνών από μητέρες των οποίων λάμβαναν συμπλήρωμα DHA [12], που συμφωνεί και με προηγούμενες αναφορές. Επιπλέον, παρόλο που η μέση νοητική και γλωσσική ανάπτυξη δεν διέφερε μεταξύ των ομάδων αγωγής, η λήψη προγεννητικών συμπληρωμάτων μείωσε σημαντικά το ποσοστό των παιδιών που είχαν «αργή ανάπτυξη» στους 18 μήνες (από σχεδόν 7% σε κάτω από το 4% όλων των βρεφών σε αυτό το δείγμα γενικού πληθυσμού)[13].
Υγεία του καρδιαγγειακού και του ανοσοποιητικού συστήματος
Τόσο το AA όσο και το DHA χρειάζονται για φυσιολογική καρδιαγγειακή ανάπτυξη και λειτουργία, η δε ανεπάρκεια σε Ωμέγα 3 πολυακόρεστα λιπαρά οξέα μακράς αλύσου είναι γνωστό ότι αυξάνει τον κίνδυνο για καρδιαγγειακές παθήσεις σε ενήλικες. Αυτό είναι χαρακτηριστικό παράδειγμα μιας έκβασης υγείας που είναι πολύ μακροπρόθεσμη για οριστική αξιολόγηση (δηλαδή μέσω τυχαιοποιημένων ελεγχόμενων μελετών) των πιθανών αιτιωδών αποτελεσμάτων από τη λήψη συμπληρωμάτων πολυακόρεστων λιπαρών οξέων μακράς αλύσου μόνο κατά τη βρεφική ηλικία. Ωστόσο, η προσθήκη DHA στα βρεφικά γάλατα έχει αποδειχθεί ότι μειώνει τόσο τον καρδιακό ρυθμό ηρεμίας όσο και τη μεταβλητότητα του καρδιακού ρυθμού στα βρέφη [23,24], που είναι ένδειξη καλύτερης καρδιαγγειακής λειτουργίας.
Ομοίως, η αναγκαιότητα των ωμέγα-3 και ωμέγα-6 πολυακόρεστων λιπαρών οξέων μακράς αλύσου (και η ισορροπία μεταξύ τους) για την υγεία και την ανάπτυξη του ανοσοποιητικού συστήματος είναι ακλόνητα τεκμηριωμένη, καθώς οι ουσίες που παράγονται από το αραχιδονικό οξύ (ΑΑ), το βασικό ωμέγα-6 πολυακόρεστο λιπαρό οξύ μακράς αλύσου, είναι ζωτικής σημασίας για την έναρξη και τη διατήρηση των φλεγμονωδών αντιδράσεων, ενώ τόσο το EPA όσο και το DHA και τα παράγωγά τους βοηθούν στη μείωση και διάλυση των φλεγμονών, μέσω πολλών διαφορετικών [25]. Όπως προαναφέρθηκε, πολλές τυχαιοποιημένες ελεγχόμενες μελέτες έδειξαν χαμηλότερα ποσοστά αλλεργίας σε μωρά που γεννήθηκαν από μητέρες που λάμβαναν συμπληρώματα ωμέγα-3 πολυακόρεστων λιπαρών οξέων κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης [26]. Οι μελέτες που διεξήχθησαν για τα συμπληρώματα αυτά σε μωρά ή μεγαλύτερα βρέφη με στόχο τη μείωση των αλλεργιών στην παιδική ηλικία είχαν λιγότερο σαφή αποτελέσματα, και υποδήλωναν ότι ο χρόνος λήψης των συμπληρωμάτων σε σχέση με την ωρίμανση του ανοσοποιητικού συστήματος μπορεί να είναι κρίσιμος παράγοντας. Ορισμένες μελέτες έδειξαν ότι η λήψη συμπληρωμάτων ωμέγα-3 πολυακόρεστων λιπαρών οξέων στη βρεφική ηλικία μπορεί να μειώσει τον κίνδυνο αλλεργιών ή /και μολυσματικών ασθενειών του αναπνευστικού, αλλά τέτοιου είδους μακροπρόθεσμα οφέλη από τη λήψη συμπληρωμάτων μετά τον τοκετό δεν έχουν ακόμα αποδειχτεί.
Ανάπτυξη της όρασης και νοητική ανάπτυξη
Το DHA (και σε μικρότερο βαθμό το AA) συσσωρεύεται ταχύτατα στον εγκέφαλο και το νευρικό σύστημα καθ’ όλη τη διάρκεια των πρώτων ετών της ζωής, γεγονός που δείχνει ότι η βρεφική ηλικία είναι μια πολύ κρίσιμη νευροαναπτυξιακή περίοδος, και αυτό συνεχίζεται μέχρι την ενηλικίωση, όπου ο εγκέφαλος τελικά ωριμάζει. Οι μελέτες που έγιναν σε ζώα και ανθρώπους, τα επιδημιολογικά στοιχεία και οι ελεγχόμενες μελέτες, όλα μαρτυρούν τη ζωτική σημασία των ωμέγα 3 πολυακόρεστων λιπαρών οξέων για τη φυσιολογική ανάπτυξη του εγκεφάλου και τη νοητική λειτουργία – κι έχει πλέον αναγνωριστεί ότι τα συγκεκριμένα λιπαρά οξέα βρίσκονται πίσω από μερικά, τουλάχιστον, πλεονεκτήματα του θηλασμού για τη νοητική ανάπτυξη – ωστόσο, μέχρι στιγμής, αποδεικνύεται πολύ δύσκολη η τεκμηρίωση σαφών οφελών για την ανάπτυξη της όρασης και τη νοητική ανάπτυξη από την προσθήκη DHA (και AA) στα βρεφικά γάλατα.
Τα ωμέγα-3 DHA είναι απαραίτητα για την όραση, και συχνά έχουν αναφερθεί βελτιώσεις στην οπτική οξύτητα από την προσθήκη αυτού του πολυακόρεστου λιπαρού οξέος μακράς αλύσου στο βρεφικό γάλα (μαζί με το AA), ιδιαίτερα στα πρόωρα βρέφη, παρόλο που τα σχέδια της μελέτης ήταν ετερόκλητα και τα πορίσματα δεν ήταν πάντα σταθερά. Μια προκαταρκτική μελέτη καθορισμού δόσεων που διεξήχθη από ερευνητές με μεγάλη εμπειρία σε αυτόν τον τομέα, έδειξε ότι τα συμπληρώματα DHA στο βρεφικό γάλα σε ποσοστό 0,32% του συνόλου των λιπαρών οξέων (που αντιστοιχεί στις μέσες συγκεντρώσεις που υπάρχουν στο μητρικό γάλα) βελτίωσαν την οπτική οξύτητα στα υγιή βρέφη, όπως μετρήθηκε αντικειμενικά με ηλεκτροφυσιολογικές εξετάσεις. Ωστόσο, οι μεγαλύτερες ποσότητες συμπληρωμάτων DHA δεν συσχετίστηκαν με πρόσθετες βελτιώσεις [29].
Όσον αφορά τη γνωστική ανάπτυξη, τα ευρήματα από τις τυχαιοποιημένες ελεγχόμενες μελέτες είναι ομοίως ανάμεικτα, αν και δύο πρόσφατες δοκιμές ασχολήθηκαν με ορισμένα από τα γνωστά μεθοδολογικά ζητήματα χρησιμοποιώντας πιο ευαίσθητα μέτρα και μεγαλύτερη παρακολούθηση, ενώ και οι δύο παρουσίασαν θετικά αποτελέσματα. Στη μία, τα βρέφη που έλαβαν βρεφικό γάλα εμπλουτισμένο με πολυακόρεστα λιπαρά οξέα μακράς αλύσου από τους 0-12 μήνες αποδείχθηκε ότι είχαν σημαντικά καλύτερες επιδόσεις από ό,τι οι έλεγχοι σε διάφορα μέτρα νοημοσύνης στις ηλικίες 3-6 ετών [30] και στην άλλη, αναφέρθηκε μεγαλύτερη ταχύτητα επεξεργασίας πληροφοριών στα παιδιά που έλαβαν βρεφικό γάλα εμπλουτισμένο με πολυακόρεστα λιπαρά οξέα μακράς αλύσου κατά τους πρώτους 4 μήνες της ζωής τους [31].
Για να βρείτε ολόκληρο το άρθρο πατήστε εδώ
ΣΕΜΙΝΑΡΙΟ: Growth & Development: Lipids in early life
Παρακαλουθήστε το σεμινάριο «Growth & Development: Lipids in early life» και μάθετε για τη σημαντικότητα της σωστής ποσότητας και ποιότητας των λιπών κατά τα πρώτα χρόνια ζωής, το ρόλο των λιπών στην ανάπτυξη του ανοσοποιητικού συστήματος και τα τελευταία επιστημονικά δεδομένα σχετικά με το DHA και το ARA.
Georgieff MK. Nutrition and the developing brain: nutrient priorities and measurement. Am J Clin Nutr 2007;85(2):614S-20S.
Janssen CI, Kiliaan AJ. Long chain polyunsaturated fatty acids (LCPUFA) from genesis to senescence: the influence of LCPUFA on neural development, aging, and neurodegeneration. Prog Lipid Res 2014;53:1-17.
Brenna JT et al. Alpha-linolenic acid supplementation and conversion to n-3 long chain polyunsaturated fatty acids in humans. Prostaglandins Leukot Essent Fatty Acids 2009;80(2-3):85-91.
Yavin E et al. Delayed cell migration in the developing rat brain following maternal Omega 3 alpha linolenic acid dietary deficiency. Neuroscience 2009;162(4):1011-22.
Calderon F, Kim HY. Docosahexaenoic acid promotes neurite growth in hippocampal neurons. J Neurochem 2004;90(4):979-88.
Litman BJ et al. The role of docosahexaenoic acid containing phospholipids in modulating G protein-coupled signaling pathways: visual transduction. J Mol Neurosci 2001;16(2-3),237-42.
Carver JD et al. The relationship between age and the fatty acid composition of cerebral cortex and erythrocytes in human subjects. Brain Res Bull 2001;56:79–85.
Crawford M. Placental delivery of arachidonic and docosahexaenoic acids: implications for the lipid nutrition of preterm infants. Am J Clin Nutr 2000;71:275S-284S.
Hibbeln JR et al. Maternal seafood consumption in pregnancy and neurodevelopmental outcomes in childhood (ALSPAC study): an observational cohort study. The Lancet 2007;369:578-85.
Golding J et al. High levels of depressive symptoms in pregnancy with low Omega 3 fatty acid intake from fish. Epidemiology 2009;20(4):598-603.
Brenna JT, Lapillonne A. Background paper on fat and fatty acid requirements during pregnancy and lactation. Ann Nutr Metab 2009;55(1-3):97-122.
Palmer DJ et al. Effect of n-3 long chain polyunsaturated fatty acid supplementation in pregnancy on infants’ allergies in first year of life: randomised controlled trial. BMJ 2012;344:e184.
Makrides M et al. Effect of DHA supplementation during pregnancy on maternal depression and neurodevelopment of young children: a randomized controlled trial. JAMA 2010;304(15):1675-83.
NHS, Start 4 Life. Taste for life – giving your baby a variety of food now may prevent fussy eating later [Online]. Available at: http://www.nhs.uk/start4life/Pages/babies-food-variety.aspx [Accessed July 2014]
Brenna JT et al. Docosahexaenoic and arachidonic acid concentrations in human breast milk worldwide. Am J Clin Nutr 2007;85(6):1457-64.
Luxwolda MF et al. Interrelationships between maternal DHA in erythrocytes, milk and adipose tissue. Is 1 wt% DHA the optimal human milk content? Data from four Tanzanian tribes differing in lifetime stable intakes of fish. Br J Nutr 2014;111(5):854-66.
Jensen CL, Lapillone A. Docosahexaenoic acid and lactation. Prostaglandins Leukot Essent Fatty Acids 2009;81(2-3):175-8.
Hibbeln JR. Seafood consumption, the DHA content of mothers’ milk and prevalence rates of postpartum depression: a cross-national, ecological analysis. J Affect Disord 2002;69(1-3):15-29.
Hemell O, Schmitz J (eds). Feeding during late infancy and early childhood: impact on health. Nestle Nutrition Workshop Series, Pediatric Program, Vol 56, Karger. 2005.
Koletzko B (ed), Cooper P, Makrides M, Garza C, Uauy R, Wang W. (co-eds.). Pediatric Nutrition in Practice, Nestle Nutrition Institute, Karger. 2008.
ARHQ. Effects of Omega 3 Fatty Acids on Child and Maternal Health, Agency for Healthcare Research and Quality, Canada [Online]. 2005. Available at: http://www.ahrq.gov/downloads/pub/evidence/pdf/o3maternalchild/o3mch.pdf [Accessed July 2014]
Cetin I, Koletzko B. Long chain Omega 3 fatty acid supply in pregnancy and lactation. Curr Opin Clin Nutr Metab Care 2008;11(3):297-302.
Colombo J et al. Long chain polyunsaturated fatty acid supplementation in infancy reduces heart rate and positively affects distribution of attention. Pediatr Res 2011;70(4):406-10.
Pivik RT et al. Early infant diet and the Omega 3 fatty acid DHA: effects on resting cardiovascular activity and behavioral development during the first half-year of life. Dev Neuropsychol 2009;34(2):139-58.
Calder PC. Omega 3 Fatty Acids and Inflammatory Processes. Nutrients 2010;2(3):355–374.
Klemens CM et al. The effect of perinatal Omega 3 fatty acid supplementation on inflammatory markers and allergic diseases: a systematic review. BJOG 2011;118(8):916-25.
Miles EA, Calder PC. Omega 6 and Omega 3 polyunsaturated fatty acids and allergic diseases in infancy and childhood. Curr Pharm Des 2014;20(6):946-53.
Hageman JH et al.The impact of dietary long chain polyunsaturated fatty acids on respiratory illness in infants and children. Curr Allergy Asthma Rep 2012;12(6):564-73.
Birch EE et al. The DIAMOND (DHA Intake And Measurement Of Neural Development) Study: a double-masked, randomized controlled clinical trial of the maturation of infant visual acuity as a function of the dietary level of docosahexaenoic acid. Am J Clin Nutr 2010;91(4):848-59.
Colombo J1 et al. Long-term effects of LCPUFA supplementation on childhood cognitive outcomes. Am J Clin Nutr 2013;98(2):403-12.
Willatts P et al. Effects of long chain PUFA supplementation in infant formula on cognitive function in later childhood. Am J Clin Nutr 2013;98(2):536S-42S.
Richardson AJ. Omega 3 fatty acids in ADHD and related neurodevelopmental disorders. Int Rev Psychiatry 2006;18(2):155-172.
Bloch MH, Qawasmi A. Omega 3 Fatty Acid Supplementation for the Treatment of Children with Attention-Deficit/Hyperactivity Disorder Symptomatology: Systematic Review and Meta-Analysis. J Am Acad Child Adolesc Psychiatry 2011;50(10):991-1000.
Richardson AJ et al. Docosahexaenoic Acid for Reading, Cognition and Behavior in Children Aged 7-9 Years: A Randomized, Controlled Trial (The DOLAB Study). PLoS One 2012;7(9):e43909.
Przyrembel H, Agostoni C. Growing-up milk: a necessity or marketing? World Rev Nutr Diet 2013;108:49-55.
Gibson RA et al. Conversion of linoleic acid and alpha-linolenic acid to long chain polyunsaturated fatty acids (LCPUFAs), with a focus on pregnancy, lactation and the first 2 years of life. Matern Child Nutr 2011;7(2):17-26.
Uauy R, Dangour AD. Fat and fatty acid requirements and recommendations for infants of 0-2 years and children of 2-18 years. Ann Nutr Metab 2009;55(1-3):76-96.
Hibbeln JR, Davis JM. Considerations regarding neuropsychiatric nutritional requirements for intakes of Omega 3 highly unsaturated fatty acids. Prostaglandins Leukot Essent Fatty Acids 2009;81(2-3):179-86.
Freeman MP et al. Omega 3 fatty acids: evidence basis for treatment and future research in psychiatry. J Clin Psychiatry 2006;67(12):1954-67
